verkenning 11 September

Hieronder de tekst uit het boek: “De Weg naar Valkenswaard”.

Maandag 11 september was niet alleen de dag van de Duitse tegenaanval op de brug maar ook die van de eerste Britse stappen op Nederlands grondgebied. Omdat de plannen voor de aankomende operaties richting Nederland al vorm begonnen te krijgen, was het de Guards Armoured Division duidelijk dat de weg van Hasselt naar Valkenswaard van groot belang zou zijn voor een verdere opmars.

Het eerste obstakel wat de Guards voor zich zagen was de brug over de Dommel net ten zuiden van Valkenswaard.

De originele brug was evenals vele andere bruggen in de omgeving in 1940 opgeblazen om de opmars van de Duitsers te vertragen. In de loop van de oorlog was de brug vervangen door een houten brug en de Britse legerleiding wilde weten of deze brug het gewicht van de Britse tanks zou kunnen dragen.

Major-General Adair van de Guards Armoured Division gaf Major Ward,D Squadron Household Cavalry, de opdracht om voor deze inlichtingen te zorgen. Nr. 3 troop onder leiding van Lieutenant Hanbury ging met zijn mannen naar de meest noordelijke punt van het Britse bruggenhoofd.

Op enkele honderden meters van de Nederlandse grens richtte hij zijn commandopost in en observeerde van daaruit de weg. Op dat moment was er nog niets te zien van enige vorm van Duitse weerstand. Rond 13.00 uur kreeg Lieutenant Buchanan-Jardine van nr. 2 troop de opdracht om de brug van dichter bij te gaan verkennen, een verkenning achter vijandelijke linies. Hij besefte dat snelheid belangrijk zou zijn voor deze missie.

Daarom besloot de luitenant om alleen met de kleine verkenningswagens te gaan en grotere voertuigen niet in te zetten voor de missie. De tweede Daimler Dingo verkenningswagen, die normaal gesproken voorop reed, was defect. Lieutenant Buchanan-Jadin kreeg daarom een wagen van de troop van Lieutenant Hanbury mee. Deze wagen werd bemand door Corporal of Horse Brook en zijn chauffeur Bateman. Met deze wagen voorop en die van de Lieutenant er direct achter zouden ze de verkenning gaan uitvoeren.

De Lieutenant bekeek de weg een tijd met zijn verrekijker voordat hij het vertreksein gaf. De Guards die de voorste posities van het bruggenhoofd bemanden beloofden de Lieutenant niet op hem te schieten zodra ze terug zouden keren. Al zigzaggend reden de twee voertuigen over de weg richting de brug. Dit deden ze om een moeilijker doelwit te zijn voor de Duitsers die wellicht links en rechts in de bossen zouden zitten. Bij de eerste Duitsers die werden gespot besloten de Britten met hun wagens dekking te zoeken tussen de bomen. De Lieutenant bedacht dat ze nu waarschijnlijk meer gevaar liepen als ze werden beslopen tussen de bomen. Daarom werd er over de weg verder gegaan met hogere snelheid.

Onderweg kwamen ze meer Duitsers tegen. Deze waren echter allemaal zo overrompeld door de Britse actie dat ze geen tijd hadden om te reageren. De verkenning verliep voorspoedig en al snel kwamen de Britten de eerste burgers tegen. De eerste die ze ontmoetten was Sjef Theeuws, die goed Engels sprak. Hij was via de Maay vanuit Bergeijk naar de grote weg gekomen en vertelde de Britten over de Duitse bewegingen die hij onderweg had waargenomen. De luitenant gaf deze informatie via de radio door aan het hoofdkwartier. Sjef nam plaats op één van de verkenningsvoertuigen en wees de patrouille verder de weg. Ze kwamen meer burgers tegen. Deze werden ook om inlichtingen gevraagd die eveneens via de radio aan het hoofdkwartier werden doorgegeven.

Ze kwamen ook een grotere groep burgers tegen die zich samen met de pastoor van Borkel, Goyarts, richting de grote weg hadden begeven om te kijken of er al iets van een Britse bevrijding was waar te nemen. De pastoor was een fanatiek hobbyfotograaf en maakte van deze ontmoeting de enige foto’s die bekend zijn van deze verkenning. Na wat inlichtingen gevraagd te hebben en geposeerd te hebben voor de foto’s vervolgden de Britten hun weg richting de brug. De groep mannen van pastoor Goyarts ging over de weg in de richting van Lommel om daar nog meer Britten de hand te kunnen schudden.

De Britse patrouille kwam al snel aan bij het café “Rustoord”. De Lieutenant en zijn mannen werden wederom begroet door een groot aantal jubelende burgers. Om niet al te veel aandacht te trekken besloot de Lieutenant in het café iets te gaan drinken met de burgers. Binnen werd het al snel een feeststemming. Er werd gedronken en er werd muziek gedraaid. Steeds meer burgers die lucht hadden gekregen van de verkenning begaven zich richting het café.

Intussen had Corporal of Horse Brook samen met Bateman de verkenningstocht naar de brug voortgezet. Vrij snel zag Brook een Duitse stafwagen vanuit een zijweg de grote weg opdraaien. Hij besloot de wagen plankgas te volgen om zo de kans te verminderen dat er op hem geschoten zou worden. Vlak voor de brug draaide de Duitse auto via een zijweg het bos in. Toen zagen de Britten een Duitse Panzer IV tank op de brug staan. Aangezien hun verkenningswagen geen kans had tegen dit Duitse gevaarte werd de wagen in de achteruit gezet en scheurden ze terug richting het café. Hier troffen ze de Lieutenant en gaven ze hun bevindingen door.

Als de brug de Duitse tank kon dragen moesten de Britse lichtere Sherman tanks ook geen probleem zijn. De informatie werd wederom via de radio doorgezonden. Via toegestroomde burgers kwamen er meer en meer berichten door dat de Duitsers op zoek waren naar de patrouille. Dit was het sein voor de Britten om terug te keren naar de eigen linies. De opdracht was vervuld en er was geen reden meer om nog langer in de gevarenzone te blijven. Even werd er getwijfeld om zich te verstoppen voor de Duitsers die nu wisten dat er Britse militairen in het gebied waren. Er werd gekozen om plankgas over de weg naar de Britse linies terug te racen. De Duitsers, die ze eerder die dag gepasseerd waren, lieten zich geen tweede keer verrassen en openden direct het vuur op de twee voorbij scheurende voertuigen.

Toen de mannen eenmaal aangekomen waren in veilig gebied, inspecteerden ze hun voertuigen. Ze zagen dat hun spullen, waaronder kookgerei en dekens, geheel doorzeefd waren. De patrouille had ongeveer twee uur geduurd en werd door Lieutenant-General Horrocks bestempeld als de meest dappere verkenning ooit uitgevoerd. Zowel in de Engelse kranten als in diverse ondergrondse bladen werd de verkenning breed uitgemeten. Later zou Lieutenant Buchanan-Jardine door de Nederlandse overheid onderscheiden worden met de Bronzen Leeuw.

In eerste instantie werd ook gedacht dat ze de eerste Britten waren op Nederlandse bodem. Echter deze eer viel te beurt aan Lieutenant J.W.R. Jarvis van de Grenadier Guards die met zijn peloton dezelfde ochtend al over de grens was geweest tijdens het uitbreiden van het bruggenhoofd. De Amerikanen waren al enkele dagen eerder in de buurt van Maastricht de grens overgestoken.

Fatale afloop

De groep burgers die de patrouille onderweg had ontmoet en die daarna verder was getrokken richting Lommel was het minder goed vergaan. De groep werd plots aangehouden door Duitsers die in de buurt van het oude douanekantoor uit een boomgaard tevoorschijn kwamen. Ze losten direct een paar waarschuwingsschoten waarna de mensen hun fietsen op de weg lieten vallen en de bossen en sloten in vluchtten. Vier mannen werden uit hun schuilplaats gehaald door de groep Duitsers en meegenomen naar een nabijgelegen boerderij. Daar werden ze tegen een muur gezet, ondervraagd en gefouilleerd. Hierbij werden oranje voorwerpen gevonden waarop de Duitse commandant ze wilde neerschieten. Eén van de Duitsers pleitte bij zijn commandant om ze te laten leven. Deze stemde in en beval de mannen hun fietsen op te rapen en via de weg terug te lopen richting de Achterste Brug.

Nadat de vrijgelaten mannen elkaar net geluk hadden gewenst omwille van de goede afloop werden ze van achteren beschoten. Jan Maas en Chris Tegenbosch (Zie ook link slachtoffers) kwamen hierbij om. De andere twee, Christ Aerts en Toon Rijkers, raakten gewond. Zij hielden zich voor dood totdat de Duitsers waren verdwenen. De graven van de gesneuvelden zouden pas op 21 september gevonden worden waarna er pas zekerheid was over het lot van deze mannen.

Meer weten?

In ons boek “The road to Valkenswaard” komt deze episode uitgebreid aan bod. Deze is te bestellen via info@erfgoed40-45.nl

De volgende boeken zijn ook erg informatief:
* Autumn Gale/ Herbst sturm – Jack Didden en Maarten Swarts http://www.autumngale.com/nl/
* Kampfgruppe Walther and Panzerbrigade 107 – Jack Didden en Maarten Swarts http://www.autumngale.com/kampfgruppe-walther/
* De brug tot Market Garden – J. Israël

Een interview met de zoon van Jan Maas:
https://youtu.be/lVb_kT1mKM8